Brama Garncarska i Brama Mariacka

Malbork to miasto, które kojarzy się przede wszystkim z monumentalnym zamkiem krzyżackim, jednak jego historyczne centrum kryje znacznie więcej fascynujących zabytków. Wśród nich szczególne miejsce zajmują dwie gotyckie bramy miejskie: Brama Garncarska i Brama Mariacka. To nie tylko świadectwa średniowiecznej myśli obronnej, ale również wyjątkowe przykłady architektury, które przez wieki kształtowały charakter miasta. Spacerując wzdłuż dawnych murów obronnych, łatwo poczuć atmosferę dawnych czasów i zrozumieć, jak ważną rolę pełniły te budowle w życiu mieszkańców Malborka.

Brama Garncarska – historia i architektura

Brama Garncarska, znana również jako Brama św. Ducha lub Elbląska, została wzniesiona w drugiej połowie XIV wieku jako element rozbudowanego systemu obronnego Malborka. Jej nazwa nawiązuje do cechu garncarzy, którym powierzono opiekę nad tym fragmentem fortyfikacji. Pierwsze wzmianki o bramie pochodzą z 1380 roku. Zbudowana na planie prostokąta, ma pięć kondygnacji i wysokość 12 metrów, a jej bryła wykonana jest z charakterystycznej dla gotyku cegły. Dach czterospadowy pokryty jest dachówką, a fasady zdobią ostrołukowe blendy oraz herby. W przyziemiu znajduje się przejazd bramny oraz dwa przejścia dla pieszych, co świadczy o jej praktycznym charakterze.

Brama Garncarska była nie tylko punktem komunikacyjnym, ale również ważnym elementem obronnym – na wyższych kondygnacjach mieściły się wartownia, kołowrót do opuszczania kraty oraz arsenał. Najwyższy poziom służył jako stanowisko obronne. W czasie II wojny światowej brama została poważnie uszkodzona, jednak już w latach 50. XX wieku przeszła gruntowny remont. W kolejnych dekadach mieściły się tu różne zakłady rzemieślnicze, a obecnie znajduje się tu zakład jubilerski. Wnętrza bramy zostały zmodernizowane i są w bardzo dobrym stanie, co potwierdza nagroda w ogólnopolskim konkursie „Modernizacja 2006”.

Brama Mariacka – południowa strażniczka miasta

Brama Mariacka, zwana również Bramą Sztumską lub Przewozową, powstała w tym samym okresie co Brama Garncarska, czyli w drugiej połowie XIV wieku, za czasów wielkiego mistrza Winricha von Kniprode. Jej zadaniem była ochrona południowego wjazdu do miasta oraz kontrola ruchu na przedłużeniu rynku. Brama Mariacka ma plan prostokąta o wymiarach 6,6 x 7,6 metra i wysokość 10 metrów. Jej fasady ozdobione są ostrołukowymi blendami, tynkowanymi fryzami i tarczami herbowymi. W zewnętrznej wnęce znajdowała się brona, która zamykała przejazd bramny.

Przed bramą przebiegała fosa, a w późniejszych latach wzniesiono przedbramie i drugą linię murów, co dodatkowo wzmacniało obronność tego odcinka. W XIX wieku, podczas okupacji francuskiej, część umocnień została rozebrana, a w 1838 roku pożar zniszczył dach bramy. W XX wieku brama została odbudowana, a obecnie mieści się w niej pub. Mimo licznych przebudów i zniszczeń, Brama Mariacka zachowała swój historyczny charakter i stanowi ważny punkt na mapie zabytków Malborka.

Znaczenie bram w systemie obronnym Malborka

Obie bramy były integralną częścią miejskich murów obronnych, które w XIV wieku otaczały całe Stare Miasto. Brama Garncarska umożliwiała komunikację z miastem od strony wschodniej, natomiast Brama Mariacka kontrolowała ruch od strony południowej. System obronny składał się nie tylko z bram, ale także z baszt, bastionów oraz podwójnych linii murów i fos. W czasach świetności Malborka każda brama była obsadzona przez straż i wyposażona w mechanizmy umożliwiające szybkie zamknięcie przejazdu w razie zagrożenia.

Z biegiem lat, w wyniku rozwoju technik wojennych oraz zmian urbanistycznych, znaczenie bram obronnych malało. Część fortyfikacji została rozebrana w XIX wieku, jednak Brama Garncarska i Brama Mariacka przetrwały jako cenne świadectwa średniowiecznej architektury i miejskiej historii.

Zwiedzanie i informacje praktyczne

Brama Garncarska i Brama Mariacka znajdują się w ścisłym centrum Malborka, w obrębie Starego Miasta. Dojazd do Malborka jest bardzo dogodny – miasto leży przy drogach krajowych nr 22 i 55, a także posiada własny dworzec kolejowy, na którym zatrzymują się pociągi z wielu polskich miast. W pobliżu zamku i centrum znajdują się duże parkingi.
Zwiedzanie bram odbywa się z zewnątrz, ponieważ obecnie w ich wnętrzach mieszczą się prywatne lokale (zakład jubilerski w Bramie Garncarskiej, pub w Bramie Mariackiej). Nie są to więc typowe obiekty muzealne z wyznaczonymi godzinami zwiedzania czy biletami wstępu. Spacer wzdłuż murów i podziwianie architektury bram jest całkowicie bezpłatne i dostępne przez całą dobę.

Warto połączyć wizytę przy bramach z wycieczką do Zamku w Malborku, który jest czynny od wtorku do niedzieli w godzinach 9:00–19:00 (ostatnie wejście o 16:30). Bilety można kupić w kasach lub online. W poniedziałki zwiedzanie zamku jest bezpłatne, jednak obowiązuje opłata za przewodnika lub audioprzewodnik.

Stan zachowania i współczesne wykorzystanie

Obie bramy przetrwały liczne zawirowania dziejowe i mimo zniszczeń wojennych, zostały odbudowane oraz zaadaptowane do nowych funkcji. Brama Garncarska jest obecnie własnością prywatną i przeszła gruntowną renowację, która została nagrodzona w konkursie „Modernizacja 2006”. Wnętrza są nowoczesne, ale zachowują historyczny klimat. Brama Mariacka również zmieniała swoje przeznaczenie – po odbudowie mieściła kawiarnię, a obecnie pub. Dzięki temu obie budowle nadal żyją i są częścią miejskiego krajobrazu, a ich sylwetki przypominają o bogatej historii Malborka.

Podsumowanie

Brama Garncarska i Brama Mariacka to nie tylko zabytki architektury gotyckiej, ale także ważne symbole dawnego Malborka. Ich masywne mury, charakterystyczne detale i położenie w sercu miasta sprawiają, że są nieodłącznym elementem spaceru po historycznym centrum. Mimo że dziś pełnią inne funkcje niż w średniowieczu, nadal przyciągają uwagę i zachęcają do odkrywania mniej oczywistych zakątków Malborka. Wizyta przy tych bramach pozwala poczuć ducha dawnych czasów i zrozumieć, jak ważną rolę pełniły w życiu miasta przez stulecia.